ТАТАРСТАННЫҢ ЧИСТОПОЛЬ АУДАНДАҒЫ ХV ҒАСЫРДАҒЫ БҰЛҒАР МОНЕТАЛАРЫНЫҢ КӨМБЕСІ ТУРАЛЫ
DOI:
https://doi.org/10.59103/muzkz.2024.08.04Түйінді сөздер:
Дирхам, акче, қазына, метрология, ақша айналымы, Шәдібек, Дервиш, Болгар вилайаты, ХV ғ. бірінші жартысыАннотация
Аңдатпа. Мақалада Чистополь облысынан табылған ХV ғасырдың бірінші ширегіндегі болгар монеталарының жарияланбаған қазынасы қарастырылады. Жалпы саны – 423 дана Алтын Орда хандары Шәдібек, Пулад, Тимур, Джалал ад-Дин, Қибақ, Чекре, Дервиш және Мұхаммед (Қажы-Мұхаммед) есімдері жазылған. Шығарылған монеталардың уақыт диапазоны 1402 – 1420 жж. Мақалада бұрын жарияланған қорлар – Измерлік және Тетюштік материалдарының көмегімен жарияланған кешендегі болгар монеталарының метрологиясына салыстырмалы талдау берілген. Зерттеу нәтижелері бойынша ХV ғасырдың алғашқы екі онжылдығында болгар монеталарының көрсетілген салмағы бірте-бірте төмендегені анықталды - Шәдібек кезінде 0,77 грамнан Дервиш кезінде 0,57 грамға дейін. Салыстыру үшін авторлар осы кезеңдегі оңтүстік ақша сарайларынан алынған дирхамдардың салмағы туралы мәліметтерді пайдаланған. Оңтүстік күміс теңгелерінің салмағы да хандардан хандарға дейін төмендегені анықталды – Шәдібек тұсында 1,12 г. болса, Қибақ тұсында 0,98 грамға дейін. Сонымен қатар, бұл ретте «оңтүстік монетасының 2 дирхамы = болгар монетасының үш акчесы» пропорциясы сақталды. Қазына ХV ғасырдағы Камья аймағының тарихы туралы құнды дереккөз болып табылады.
