ШЕҢГЕЛДІ ЖІБЕКТЕРІ: ЖОҒАЛҒАН МӘТІН ІЗДЕРІ

Аннотация

Соңғы уақытқа дейін Шағатай ұлысынан табылған маталар археологиялық тоқыма саласындағы мамандарға іс жүзінде белгісіз болып келді. Бұл мақалада XIII ғасырдың соңы – XIV ғасырдың басындағы Қазақстан Республикасы мемлекеттік орталық музейінің (ҚР Орталық музейі) жинақтарындағы жібек маталардың тоқылған өрнегі және полихромды кестелері бар зерттеу нәтижелері беріліп, тарихи дереккөздер контекстінде олардың орны мен маңызы айқындалған.
Маталар 1982 жылы Алматы облысындағы Шеңгелді ауылының маңында орналасқан атақты көшпенді жерленген жерден табылған.
Технологиялық, морфологиялық және мағыналық талдаулар, сондай-ақ тарихи параллельдер негізінде әртүрлі жібек мата түрлерін өндіру ерекшеліктері, кестелеудің көркемдік ерекшеліктері, сәндік безендіруді ұйымдастыру және шеңгелді жібектерін өндіру орындары анықталды. Бұл тұжырымдар XIII-XIV ғасырлардағы тоқымашылық дәстүрлерін, сондай-ақ моңғол дәуіріндегі халықаралық байланыстарды және ортағасырлық Еуропадағы діни тәжірибеде «панни тартаричиді» қолдануды зерттеу үшін маңызды ресурс болып табылады. Олар мәдени алмасулар мен әсерлерді түсінудің жаңа көкжиектерін ашып, оларды ғылыми талдаудың маңызды объектісіне айналдырады.
Маталар мен суретті дереккөздерді салыстырмалы талдау Шеңгелдин жібектеріне тігілген композициялар моңғолдардың орта азиялық атамекеніне тән көркем бейнелерге ұқсас және Моңғол империясының өнер контексіне органикалық түрде сәйкес келетінін көрсетті. Шеңгелді қорымындағы барлық тоқыма бұйымдар жерленген адамның киімінің қалдықтары болып табылады. Зерттелген жібек киімнің фрагменттері суреттік дереккөздермен үйлесімде моңғол элитасының киімдерінің әр түрлілігі, безендірілуі және кию тәсілі туралы түсінік береді, бұл аналогияларды пайдалана отырып, шағатай жауынгерінің киімін қайта құруға мүмкіндік берді.