ОРТАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ СӘУЛЕТ ЕСКЕРТКІШІ
DOI:
https://doi.org/10.59103/muzkz.2025.09.07Түйінді сөздер:
сәулет, мәдениет, ескерткіш, мазар, күмбез, кіреберіс есік, арка, тұтас, іздестіру жұмыстары, кесене, іргетас, тақта, исламға дейінгі кезең, реставрация, көне дәуір, қазақтың киіз үйлері, шаршы, конус тәріздіАннотация
Аңдатпа. Орталық Қазақстандағы сәулет ескерткіштерін салу жергілікті құрылыс дәстүрлері мен өткен кезеңдегі шеберлердің көптеген ұрпақтары жинақтаған халық тәжірибесіне негізделеді. Бұл өңірдегі кесенелердің ең ертедегі түрлерінің бірі – Қарағанды облысы Ұлытау ауданындағы Қаракеңгір өзенінің сол жағалауында орналасқан Домбауыл мазары. Пішіні бойынша Домбауыл киіз үйге ұқсайды және сұр-қызғылт түсті жалауша-құмтастан жасалған. Бұл мазар монументалды құрылыстарды салуда жеткілікті тәжірибенің жоқтығынан сол кездегі құрылыс технологиясының дамуының төмен деңгейіне сәйкес келеді, бірақ әлі де ежелгі қоғамның қажеттіліктері мен сұраныстарына, оның діни көзқарастарына да сәйкес келеді.
Домбауыл мазарының салынған уақыты мен кімге тиесілі екені нақты белгісіз. Оны VIII-X ғасырларда – исламның ену кезеңінде пайда болды деп болжауға болады. Танымал аңыз оны Шыңғыс ханның сарай музыкантына жатқызады, бұл, әрине, мазардың салынған уақытына сәйкес келмейді. Домбауыл бізге Қазақстандағы ең алғашқы монументалды тас құрылыстардың бірі ретінде белгілі және Қазақстанның таңғажайып әдемі және тұтас ортағасырлық ескерткіштерінің алғашқы хабаршысы ретінде халық сәулет өнерінің даму тарихын зерттеу үшін құнды.
