«МУНТАХАБ АЛ-ТАВĀРӢХ-И МУ‘ӢНӢ» ШЫҒАРМАСЫНДАҒЫ ЖОШЫ ХАН ҰЛЫСЫ ТАРИХЫ
DOI:
https://doi.org/10.59103/muzkz.2023.02.05Түйінді сөздер:
Жошы хан ұлысы, Му‛ӣн ал-Дӣн Натанзӣ, Мунтахаб ал-тавāрӣх-и Му‘ӣнӣ, деректану, арабографиялық қолжазбаларАннотация
Аңдатпа. ХІІІ-ХV ғғ. Жошы хан ұлысы тарихына қатысты кейбір мәселелі сұрақтардың бар екендігі баршамызға мәлім. «Мунтахаб ал-тавāрӣх-и Му‘ӣнӣ» Қазақстан ғалымдарына жақсы таныс, өйткені қазақ хандарының әулетінің негізін қалаушы Орыс ханның шежіресіне қатысты сүрелі пікірталастың дереккөзі болып табылады. Мавлāнā Му‛ӣн ал-Дӣн Натанзӣ еңбегі ұлыстар, түркі және моңғол әскери құрылымы туралы көптеген мәліметтерді қамтиды. Шығарма авторы моңғол және түркі терминдерін қолдану туралы түпнұсқалық мәліметтер келтіреді. Дегенмен, осы уақытқа дейін дереккөздің көптеген құнды мәліметтері ғылыми айналымға енгізілмеген және Алтын Орда тарихы бойынша жүргізілген ғылыми зерттеулерде қолданылмаған.
«Мунтахаб ал-тавāрӣх-и Му‘ӣнӣ» шығармасы екі авторлық редакцияда сақталған. Бірінші редакция Әмір Темір немересі Ескендір б. ‛Умар-Шайхқа (786-818/1384-1415) арналған. Нәтижесінде, бұл редакция «Аноним Искандар» деген атаумен белгілі болды. Шығарманың екінші редакциясы «Мунтахаб ал-тавāрӣх-и Му‘ӣнӣ» ретінде белгілі.
Мақала бойынша зерттеу жүргізуде шығыс қолжазбалары деректерін зерттеу мақсатында отандық және шетелдік шығыстанушылар тарапынан ұсынылған ғылыми-теориялық амалдарды пайдалану негізінде тарихи зерттеулердің деректанулық әдістері және тарихилық ұстанымы қолданылды. Соның ішінде, сыни талдау және жүйелеу әдістері. Тарихи шығармалар қолжазбасын зерттеу барысында контент анализ мәдісі қолданылды. Горизонтальді және вертикальді түйіспе сілтеме (crossreference) амалы арқылы «Мунтахаб ал-тавāрӣх-и Му‘ӣнӣ» және басқа түпнұсқалардан анықталған Алтын Орда тарихына қатысты тарихи мәтіндерге салыстырмалы-сыни талдау жүргізілді. Бірінші ретте, «Мунтахаб ал-тавāрӣх-и Му‘ӣнӣ» шығармасының екі редакциясына деректанулық талдау жасалынды. Салыстырмалы талдау жасау барысында Му‛ӣн ал-Дӣн Натанзӣ еңбегінің екінші редакциясына енгізілген өзгерістер айқындалды.
Сілтеме жасау үшін: Тулибаева Ж.M. «Мунтахаб ал-тавāрӣх-и Му‘ӣнӣ» шығармасындағы
Жошы хан ұлысы тарихы // MUSEUM.KZ. 2023. № 2 (1). 43-55 бб. DOI 10.59103/muzkz.2023.02.05
