АРХЕОЛОГИЯ МЕН ЭТНОГРАФИЯНЫҢ ШЕКАРАСЫНДА: ВЕНГРИЯДАҒЫ КРЕСАЛО

Аннотация

Зерттеудің мақсаты – бір кездері Венгрия мен Карпат бассейнінде қолданылған кресало түрлерін, олардың жалпы пішіндерін және уақыттарын анықтау мәселелерін қарастыру. Кресалoның көптеген түрлері орта ғасырлардан ХХ ғасырдың басына дейін тұрақты қолданыста болды, бірақ венгр археологиясы мен этнографиясы бұл жағдайда бір-бірінің нәтижелері туралы аз біледі, сонымен қатар археологиялық әдебиеттер де терминологияда біріктірілмеген.

Зат түрлерінің және олардың бөліктерінің атауларын жалпы қабылданған этнографиялық тәжірибеден алып, қазба кезінде алынған материалға қолдану керек. Типология өте қарапайым және логикалық құрылымға ие, бірақ хронология материалдық байланыстың жоқтығымен қиындатады. Бидермейер стиліндегі кресалоға келетін болсақ, бұрынғы зерттеулер ортағасырлық немесе тіпті римдік дәуірді болжаған, бірақ бұл зерттеулермен жоққа шығарылды. Функционалдылығынан басқа, бұл заттар кейде өте айқышталған, тіпті шығарылған жылы жазылған сызығы бар. Венгриядағы күнделікті өмірден басқа, кресалолар халықтың дәстүрінде де үйлену тойларына, халықтық медицинаға (соған ұқсас сиқыр) немесе белгілі бір топтардың діндарлығына арналған аксессуар ретінде маңызды рөл атқарады. Еуропалық параллельдерді салыстырмалы түрде жақсы білетінімізге қарамастан, азиялық зерттеудің нәтижелері Венгриядағы тақырыпты зерттеуге көп әсер еткен жоқ, сондықтан біздің келесі мақсатымыз – Қазақстандағы баламалы материалдармен танысу.

Материал мен зерттеу әдістері. Зерттеу материалдары Венгрия музейлерінің археологиялық және этнографиялық коллекцияларынан алынған кресало болды. Зерттеу әдістемесі келесі ғылыми тәсілдер мен принциптерге негізделген: қисынды, жүйелі, кешенді, салыстырмалы-тарихи және пәнаралық зерттеулерді пайдалана отырып археологиялық-этнографиялық тәсіл. Жұмыс зерттеу объектісіне кешенді көзқарасқа сүйенеді. Зерттеу барысында артефактілерге типологиялық және хронологиялық талдау жүргізілді. Салыстырмалы-типологиялық әдіс көмегімен креслоның археологиялық және этнографиялық түрлеріне талдау жүргізіліп, ортақ және ерекше белгілер анықталды. Артефактілерді жүйелі сипаттау үшін стилистикалық талдаумен толықтырылған пішіндер мен бейнелердің иконографиясын зерттеудің формальды-типологиялық әдісі қолданылады. Тарихи-археологиялық және этнографиялық байланыстарды анықтау үшін тарихи-салыстырмалы әдіс қолданылды. Артефактілерді хронологиялық атрибуциясы салыстырмалы және абсолютті даталау арқылы жүзеге асырылды.