ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ҚАВАТ-ҚАЛА ХУМДАРДЫҢ СӘУЛЕТТIK БЕЗЕНДIРIЛУI

Аннотация

Аңдатпа. Мақала ортағасырлық Хорезмнің оң жағалауындағы қыш өндірісін зерттеуге арналған. Дегенмен, бұл кезеңде Қават-қала ескерткішінің №2 үй-жай орнынан табылған жеке олжалар сәулеттік безендірілу бұйымдарына назар аударылады, олардың ішінде тұрмыстық материал ретінде хумдар, олар әртүрлі сәндік элементтерге ие. Біздің жағдайда  бұл материалдарды ою-өрнек және әшекейлеу тұрғысынан кең таралған деп жіктеуге болмайды. Тек ғана, безендіру жағынан кейбір ұқсастықтар Алтын Орда дәуіріндегі қыш (кашин) бұйымдарының арасында кездеседі және XIII-XIV ғғ. шыңылтырлы қыш ыдыстарға тән. Дегенмен, Кават-қала ескерткішінде археологиялық қазбалардан алынған мәліметтер ІХ-ХІІ ғасырлардағы қыш бұйымдардың ең дамыған түрлерін анықтауға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар мақалада Хорезмнің оң жағалауының оңтүстігіндегі керуен жолдарынан, оның ішінде оңтүстік және батыс тау етегінде жүргізілген зерттеу жұмыстарының бірегей жинақталған материалдарында осы елді-мекенді мекендеген халықтардың ежелгі және ортағасырлық мәдениеттердің шаруашылығындағы мәдени байланыстары мен қолөнер өндірісінің ортақ белгілері айқындалды. Оның ішінде ортағасырлық Кават-қала иеліктерінің бірінде, ежелгі орыс Гавхор каналының маңында табылған қолөнер керамикалық бұйымдарындағы әшекейі мол  жануарлар бейнелері бар ыдыстар Хорезмшахтар дәуірінен (XI-XII ғғ.) Алтын Орда дәуіріне (XIII – XVI вв.) дейін жалғасқаны анықталды. Бүгінгі таңда ыдыстардың сыртқы жағындағы Алтын Орда дәуіріндегі Кашин керамикасына дерлік дәстүрге айналған құмдардың жиектерінде орналасқан арка тәрізді ою-өрнектің де қызығушылығы аз емес.